วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร

ที่ตั้ง   วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิด วรวิหาร ตั้งอยู่เลขที่ 1255 ตำบลพระธาตุเชิงชุม อำเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ตั้งวัดเมื่อ พ.ศ. 2300  ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2515 เขตวิสุงคาม กว้าง 40 เมตร ยาว 80 เมตร ปัจจุบัน มีพระเทพสิทธิโสภณ (สุรสีห์ กิตติโสภโณ) เป็นเจ้าอาวาส และดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัดสกลนคร  มีพื้นที่ตั้งวัดประมาณ 18 ไร่ 1 งาน 27 ตารางวา มีอาณาเขต ดังนี้  ทิศเหนือ จดถนนสาธารณะและที่ดินชาวบ้าน     ทิศใต้  จดถนนเจริญเมือง  ทิศตะวันออก  จดที่สาธารณะเขตหนองหาร   ทิศตะวันตก  จดถนนเรืองสวัสดิ์   อาคารเสนาสนะประกอบด้วย พระอุโบสถ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2513  พระวิหาร สร้างเมื่อ พ.ศ.2498 ศาลาเอนกประสงค์ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2524 หอสมุดประชาชน สร้างเมื่อ พ.ศ. 2487 กุฏิสงฆ์ 11 หลัง อาคารโรงเรียนพระปริยัติธรรม หอระฆัง ศาลารายรอบพระวิหาร พระอุโบสถ และพระธาตุเชิงชุม ปูชียวัตถุสำคัญประกอบด้วย พระธาตุเชิงชุม หลวงพ่อพระองค์แสน พระประธานในพระอุโบสถ (พระพุทธชินราชจำลอง) พระอุโบสถหลังเก่าซึ่งกรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแห่งชาติ 

วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เดิมชื่อว่า วัดพระธาตุศาสดาราม ชาวบ้านเรียกว่า วัดพระธาตุ หรือ วัดธาตุ เปลี่ยนชื่อเป็น วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เมื่อปี พ.ศ.2496 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิด วรวิหาร เมื่อวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2506 

พระธาตุเชิงชุม  เป็นสถูปก่ออิฐถือปูน รูปแบบขององค์พระธาตุได้รับอิทธิพลจากพระธาตุพนม ฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยม ส่วนบนเป็นทรงบัวเหลี่ยมสูงประมาณ 25 เมตรเศษ ไม่มีลวดลายประดับ ฐานเจดีย์ก่อเป็นซุ้มประตูยอดทรงปราสาท มีซุ้มประตูทั้งสี่ด้าน ภายในทึบ ก่อด้วยศิลาแลงมีซุ้มประตูหลอกแบบศิลปะขอม บริเวณกอบประตูทางเข้าอุโมงค์องค์พระธาตุเชิงชุม มีศิลาจารึกภาษาเขมรอักษรขอมโบราณอาุราวพุทธศตวรรษที่ 17 กล่าวถึงการแบ่งเขตการปกครองที่ดินแก่หัวหน้าหมู่บ้านแต่ละหมู่บ้าน ข้าทาสและสิ่ของต่างๆ ดังมีข้อมูลรายละเอียดปรากฏในฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทยของศูนย์มนุษยวิทยาสิรินธร  พระธาตุเชิงชุม เป็นปูชนียสถานสำคัญคู่บ้านคู่เมืองสกลนครมาแต่โบราณ เป็นเอกลักษณ์ของเมืองสกลนคร ดวงตราประจำจังหวัด เป็นรูปองค์พระธาตุประดิษฐานอยู่กลางดวงตราและคำขวัญประจำจังหวัด ว่า พระธาตุเชิงชุมคู่บ้าน พระตำหนักภูพานคู่เมือง งามลือเลื่องหนองหาร แลตระการปราสาทผึ้ง สวยสุดซึ้งสาวภูไท ถิ่นมั่นในพุทธธรรม ยอดฉัตรขององค์พระธาตุเชิงชุมถูกฟ้าผ่ามาแล้วหลายครั้ง  เนื่องจากสมัยก่อนไม่มีสายล่อฟ้า จึงได้มีการบูรณะองค์พระธาตุเรืื่อยมา องค์เดิมจริงนั้นสร้างด้วยหินศิลาแลง ต่อมาได้มีการสร้างองค์พระธาตุครอบองค์เดิม 

พระวิหาร    ภายในพระวิหารประดิษฐานพระพุทธรุป หลวงพ่อพระองค์แสน เป็นพระพุทธรูปเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองของชาวสกลนคร เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นลงรักปิดทอง ปางมารวิชัย ศิลปเชียงแสน ประดิษฐานอยู่บนฐานสูง 1.35 เมตร มีความสูงจากฐานถึงยอดพระเมาลี 3.20 เมตร หน้าตักกว้าง 2.00 เมตร

หลวงพ่อพระองค์แสน  เดิมมีชื่อว่า พระสุวรรณแสน เพราะสร้างด้วยทองคำหนักได้แสนหนึ่ง นอกจากหลวงพ่อพระองค์แสนองค์เดิมซึ่งประดิษฐานภายในพระวิหารด้านหน้าแล้ว ยังมีหลวงพ่อพระองค์แสนจำลอง สร้างขึ้นเพื่อฉลองพุทธชยันตี มีการบูรณะองค์พ่อพระองค์แสนจากกรมศิลปากร และทำการจดบันทึกไว้ล่าสุดปี พ.ศ. 2505 

พระอุโบสถ   พระอุโบสถหลังเดิมหรือหลังเก่า มีลักษณะเป็นสิมแบบโถง โครงการเป็นไม้ก่ออิฐถือปูนหลังคามุงแป้นเกล็ด หันหน้าไปทางทิศใต้ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2370 ครั้งพระธานีเป็นเจ้าเมือง ภายในมีจิตรกรรมเป็นภาพเถาไม้เลื้อยเป็นแนวโดยรอบ หน้าบันมีจิตรกรรมฝาผนังเป็นรูปเทพบุตรและเทพธิดา ดาวประจำยาม มังกร และเถาไม้เลื้อยประดิษฐานพระพุทธรูปหลายองค์ทั้งที่สร้างด้วยไม้และเป็นปูนปั้น 

ลำดับเจ้าอาวาส  1. พระครูหลักคำ  2. พระครูชิน  3. พระครูเหม 4. พระครูเสือ 5. พระครูสอน 6. พระครูพรหมมา 7. พระครูแพง 8. พระครูหลักคำ (พน) พ.ศ. 2430 - 2453 9. พระครูสกลสมณกิจสังฆปาโมกข์ (บุตรดี ปัญญาวุฑโฑ) พ.ศ. 2453 - 2466 10. พระเทพวิมลเมธี (วันดี สิริวัณโณ) พ.ศ. 2476 - 2529 11. พระเทพวิสุทธาจารย์ (กง โฆสโก) พ.ศ. 2542 - 2552 12. พระเทพสิทธิโสภณ (สุรสีห์ กิตติโสภโณ) เจ้าอาวาสองค์ปัจจุบัน

การเสด็จพระราชดำเนินวัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ได้เสด็จพระราชดำเนินวัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหารหลายครั้ง ครั้งที่ 1 เมื่อคราวเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมราษฎรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ระหว่างวันที่ 2 - 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2498 ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2513 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 และสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินไปทรงประกอบพิธียกฉัตรพระธาตุเชิงชุม เมื่อเสร็จพิธีแล้วได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรซึ่งเฝ้ารับเสด็จอยู่รอบกำแพงแก้วพระอุโบสถ ในปี พ.ศ.2532 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 มีพระราชศรัทธาพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ จำนวน 100,000 บาท เพื่อบูรณะองค์พระธาตุเชิงชุม

ในปี พ.ศ. 2556 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าจุฬาภรณ์วลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี เสด็จแทนพระองค์ไปทรงตัดหวายลูกนิิมิตพระอุโบสถ ณ วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร เมื่อวันอาทิตย์ที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2556 เวลา 16.00 น.

ในปี พ.ศ. 2558 พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์โสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ เสด็จไปเป็นองค์ประธานยกยอดฉัตรองค์พระธาตุเชิงชุม เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 5 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2558 เวลา 16.00 น.

ในปี พ.ศ. 2563 สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี นารีรัตนราชกัญญา เสด็จเป็นการส่วนพระองค์ สักการะพระธาตุเชิงชุมและหลวงพ่อพระองค์แสน เมื่อวันที่ 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2563

ในปี พ.ศ. 2564 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา นเรนทิราเทพยวดี กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ มหาวชิโรตตมางกูร สิริวิบูลยราชกุมาร เสด็จเป็นการส่วนพระองค์สักการะพระธาตุเชิงชุมและหลวงพ่อพระองค์แสน เมื่อวันที่ 7 เมษายน พ.ศ. 2564